استانداردهای مطلوب تالیف کتاب درسی -۱

کتاب درسی باید به نیاز روز دانش‌آموز پاسخ دهد

سیمیاری، دکترای فلسفه تعلیم و تربیت درباره استانداردهای تالیف کتاب درسی گفت: کتاب درسی باید آمیخته‌ای از فناوری روز و مبتنی بر نیازهای روزمره دانش‌آموز و قابل آزمایش و پیاده‌کردن در زندگی روزمره باشد.

شهین سیمیاری در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، درباره استانداردهای مطلوب کتاب‌های درسی اظهار کرد: برای تدوین استاندارد کتاب‌های درسی باید ببینیم اسناد و طرح‌های ملی چه ویژگی‌هایی برای یک کتاب درسی استاندارد درنظر گرفته‌اند تا بتوانیم با توجه به آن‌ها کتاب‌های درسی را طراحی کنیم. در تدوین کتاب درسی وقتی درباره استاندار صحبت می‌کنیم، یکسری چارچوب‌ها و الگوهای ظاهری کتاب مانند طراحی کتاب، اهتمام به مبحث زیبایی‌شناختی مانند گرافیک و فونت و حروف کتاب درسی اهمیت پیدا می‌کند؛ البته باید توجه داشته باشیم؛ همه این مظاهر زیبایی‌شناختی، بصری و گرافیکی در کنار محتوا و مضمون این آثار که بخش مهمی از تدوین یک کتاب درسی است، باید براساس اسناد بالادستی و طرح‌های ملی مانند سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»، برنامه درس ملی»، سند چشم‌انداز چهارساله آموزش و پرورش» تدوین شود.

 

وی با بیان اینکه کتاب‌های درسی هرکدام شاخه‌ها و ویژگی‌های متفاوت دارند، گفت: قطعاً بحث‌های اعتقادی، علمی، فناوری، دینی و فرهنگ مذهبی در تدوین محتوا و طراحی یک کتاب درسی باید در نظر گرفته شود و از این نظر سازمان تالیف کتب درسی» و سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی» با کارشناسان تعلیم و تربیت و درسی که دارد، این هدف مهم را پیش می‌برد. کتاب‌های درسی هر سال در این سازمان طراحی، بازطراحی یا براساس ضرورت، در دوره‌های زمانی خاص بازنگری می‌شوند؛ البته دست‌اندرکاران سازمان تالیف کتاب درسی در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی همواره تلاش خود را برای انعکاس محتوای دینی و علمی روز در آثار درسی کرده‌اند، اما اینکه چرا کتاب درسی یا کلاس درس آن‌طور که باید و شاید بعضاً برای دانش‌آموزان جذابیت ندارد، موضوعی قابل پژوهش است.

 

کتاب درسی آمیخته‌ای از فناوری‌های روز و نیازهای روزمره باشد

مدیر پژوهش‌سرای جوان و مدرس دانشگاه فرهنگیان با تاکید بر اینکه کتاب درسی باید آمیخته‌ای از فناوری روز و مبتنی بر برنامه عملیاتی و نیازهای روزمره دانش‌آموز باشد، اظهار کرد: این محتوا باید در برنامه زندگی روزمره دانش‌آموز قابل مشاهده یا آزمایش کردن و پیاده کردن باشد. استاندار بودن کتاب‌های درسی و منطبق بودن آن با نیازهای روز از دغدغه‌های اصلی معلمان در نظام تعلیم و تربیت است؛ چراکه اگر یک کتاب خوب و جذاب باشد، دانش‌آموز خسته بی‌حوصله نمی‌شود و به اجبار سمت کتاب نمی‌رود.

 

این دانش‌آموخته مقطع دکترای فلسفه تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه در کشورهای پیشرفته دانش‌آموزان ابتدایی نیازی به آوردن و بردن کتاب‌های درسی ندارند، گفت: در این کشورها کتاب‌های درسی بسیار کاربرمحور و دانش‌آموزمحور است و فضای مدرسه آنقدر جذاب است که دانش‌آموزان در مدرسه تکالیف خود را انجام می‌دهند. توصیه می‌شود دانش‌آموزان با خارج شدن از فضای بسته کلاس، مطالب درسی را در کارگاه‌ها، آزمایشگاه، طبیعت و هر آنچه که مربوط به آموزش محتوای کتاب درسی است، بیاموزند، این شیوه موجب می‌شود؛ محتوای کتاب‌های درسی برای دانش‌آموزان نهادینه شود.

 

تالیف کتاب‌های جدید شیوه تدریس» یا احیای کتاب معلم‌ها»

مدیر پژوهش‌سرای جوان با بیان اینکه درست است، استاندارد مطلوب کتاب درسی موضوعی مهم و قابل تاکید است اما تدوین شیوه تدریس» کتاب‌های درسی که با نام کتاب روش تدریس» شناخته می‌شوند، نیز مهم است، عنوان کرد: آخرین کتاب‌های تالیف شده در بخش روش تدریس مربوط به دهه ۷۰ است و متاسفانه کتاب‌های به‌روزی در این زمینه وجود ندارد. باید به ازای هر کتاب درسی یک کتاب روش تدریس برای معلم نیز وجود داشته باشد. این کتاب‌ها قبلاً با نام کتاب معلم شناخته می‌شد، به نظر می‌رسد اگر این کتاب‌ها احیا، بازنگری و به‌روزرسانی شود، این کتاب‌ها به خصوص برای معلمان تازه‌کار یک ابزار کمک آموزشی است.

 

سیمیاری درباره تغییرات کتاب‌های درسی و میزان این انطباق با نیازهای روز و وزن این تغییرات افزود: تغییرات در کتاب‌های درسی، فزاینده رو به جلو و گریپذیر است. بشر اکنون از مرحله انسان هوشمند در دهه ۶۰ به انسان فوق هوشمند در دهه کنونی رسیده است؛ به‌عنوان مثال؛ بسیاری از مطالب کتاب‌های علوم دانش‌آموزان دبیرستان وارد مقطع هشتم و نهم شده است و این اتفاقات باید رخ دهد و محتوا و سبک‌های جدید وارد کتاب‌های درسی شوند زیرا نسل جدید نسل باهوشی هستند.

 

وی درباره ضرورت تغییرات مداوم کتاب درسی در حوزه علوم انسانی و کاربردی اظهار کرد: کتاب‌های درسی باتوجه به شرایط جامعه امروزی و ورود فناوری‌ها و شبکه اطلاعاتی گسترده‌ای که امروز در اختیار کودکان و نوجوانان است با کتاب‌های درسی دهه ۶۰ و ۷۰ قطعاً قابل مقایسه نیست و اگر این تغییرات رخ ندهد، بچه‌هایمان را از پیشرفت علم فناوری و علوم روز در کتاب‌های درسی محروم کرده‌ایم؛ بنابراین در حوزه علوم انسانی، محتوا باید متناسب با معیارهای فرهنگی و دینی کشور تغییر پیدا کند؛ زیرا متناسب با علوم جدید مانند ریاضی و پزشکی، حوزه علوم‌انسانی نیز باید بازنگری و به‌روزرسانی شود.

 

آموزش‌های ضمن‌خدمت معلمان به‌روز شود

این مدرس دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه جامعه معلمان باید تلاش کند از قافله فناوری‌های روز عقب نماند، اظهار کرد: همان‌طور که تلاش می‌کنیم یک کتاب استاندارد تدوین کنیم، باید تلاش کنیم شیوه‌های تدریس و جامعه معلمان را نیز به‌روز نگه داریم. در این زمینه بازنگری در طرح آموزش‌های ضمن خدمت معلمان یک ضرورت است.

 

توجه به تالیف کتاب درسی را باید غیرمتمرکز و استانی دید

سیمیاری با تاکید بر اینکه توجه به زیست‌بوم دانش‌آموزان کشور و تعریف شاخص‌های مشخص برای تالیف کتاب درسی به‌طور غیرمتمرکز و استانی یک موضوع مهم است، اظهار کرد: برای ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی باید به موقعیت جغرافیایی، فرهنگی و استان‌ها اهمیت داد و دانش‌آموزان براساس سبک زندگی وضعیت اقلیمی و فرهنگی که در آن زندگی می‌کنند، پرورش داده شوند تا در آینده نیروهای آموزشی با کیفیت‌تری تربیت کنیم.

 

وی با بیان اینکه پیشنهاد می‌شود به معلمان اختیار عمل بیشتری بدهیم تا آن‌ها بتوانند بر اساس بهره هوشی و ویژگی‌های دانش‌آموزانی که دارند، یکسری محتواهای درسی و آموزشی که متناسب با دانش‌آموزان آن کلاس است، را ویرایش و تدوین کنند، گفت: این آثار می‌تواند ازسوی دفاتر آموزش و پرورش استان‌ها اعتبار سنجی شود و مطالب درسی بعد از بررسی در سطح آموزش و پرورش استان‌ها و کسب مجوزهای لازم برای دانش‌آموزان آن کلاس تدریس شود. هرچند این مطالبات می‌تواند آرزو و آرمان باشد اما این ظرفیت در زیست‌بوم فرهنگی و آموزشی کشور وجود دارد.

 

استفاده از طرح رمزینه‌ها در کتاب درسی یک ابزار فرعی است

سیمیاری درباره استفاده از آموزش آنلاین و بهره‌مندی از طرح‌هایی مانند رمزینه‌ها و استفاده از کیو آر کدهای کتاب‌های درسی برای نهادینه کردن مطالب درسی اظهار کرد: برای تقویت ارتباط دانش‌آموز با کتاب درسی و داشتن یک تعلیم موثر، در ابتدا هیچ روشی، موثرتر از تعامل چهره‌به‌چهره نیست، این ارتباط مستقیم و چهره‌به‌چهره زمینه تعلیم و تربیت همزمان را برای دانش‌آموز فراهم می‌کند. در آموزش آنلاین معلم از وضعیت جسمی و روحی دانش‌آموز خبر ندارد اما در آموزش حضوری امکان آگاه شدن از روحیات دانش‌آموز و آموزش شیوه رفتار را می‌توان ضمن تعلیم مطلب درسی ارائه کرد. معتقدم هیچ آموزشی تاثیرگذارتر از آموزش چهره‌به‌چهره نیست، هرچند ابزارهای کمک آموزشی کمک‌کننده هستند اما این ابزار هیچ‌گاه جای معلم، مدرسه و آموزش حضوری را نمی‌گیرد.